حکمت    237 نهج البلاغه

متن حکمت: “وَ قَالَ ( علیه السلام ) : إِنَّ قَوْمًا عَبَدُوا اللَّهَ رَغْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ التُّجَّارِ وَ إِنَّ قَوْمًا عَبَدُوا اللَّهَ رَهْبَةً فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْعَبِیدِ وَ إِنَّ قَوْمًا عَبَدُوا اللَّهَ شُکْرًا فَتِلْکَ عِبَادَةُ الْأَحْرَارِ.”

 “و فرمود: گروهی خدا را از روی رغبت عبادت کردند، که این عبادت تجار است؛ و گروهی خدا را از روی ترس عبادت کردند، که این عبادت بندگان است؛ و گروهی خدا را از روی شکرگزاری عبادت کردند، که این عبادت آزادگان است.”

این حکمت به ما می‌آموزد که عبادت می‌تواند به سه انگیزه متفاوت انجام شود:

1-    رغبت (علاقه و خواستن پاداش).

2-    رهب (ترس از عذاب).

3-     شکر (قدردانی و سپاسگزاری).

در اینجا، امام علی (ع) تعبیرات متفاوتی از عبادت را بیان می‌کند و نشان می‌دهد که بالاترین نوع عبادت، عبادت ناشی از شکرگزاری است که از دیدگاه او، عبادت آزادگان به شمار می‌آید.در ادامه به شرح این سه نوع عبادن می پردازیم.

1- رغبت (علاقه و خواستن پاداش)

در این حکمت امام علی (علیه السلام) که اشاره به انواع عبادت می‌کند، منظور از “عبادت بازرگانان” به عبادتی اشاره دارد که انگیزه آن تنها کسب منفعت و پاداش است. این نوع عبادت به صورت زیر مشخص می‌شود:

عبادت بازرگانان:

انگیزه: این نوع عبادت به خاطر ترس از عذاب یا رغبت به پاداش الهی انجام می‌شود. بازرگانان معمولاً به دنبال سود و منفعت هستند و در این زمینه، عبادت را به عنوان یک وسیله برای رسیدن به اهداف دنیوی خود می‌نگرند.

کیفیت عبادت: در این حالت، عبادت ممکن است از نظر ظاهری به درستی انجام شود، اما به دلیل انگیزه‌های مادی و دنیوی، عمق و خلوص معنوی کمتری دارد. این عبادت به خاطر نیاز به پاداش یا جلوگیری از عذاب انجام می‌شود، نه به خاطر عشق و محبت به خداوند.

تفاوت با سایر انواع عبادت:

عبادت بندگان (رهبت): این نوع عبادت به خاطر ترس از عذاب و عواقب گناهان است. در اینجا، فرد ممکن است به دنبال رهایی از عذاب باشد، اما هنوز هم به نوعی از انگیزه‌های منفی رنج می‌برد.

عبادت آزادگان (شکرگزاری): این بالاترین نوع عبادت است که ناشی از قدردانی و عشق به خداوند است. فرد در این حالت، عبادت را به خاطر شکرگزاری و محبت به خداوند انجام می‌دهد و هدف او از عبادت، نزدیک‌تر شدن به خدا و ابراز محبت به اوست.

2- رهب (ترس از عذاب)

عبادت بردگان که در حکمت امام علی (علیه السلام) به عنوان “عبادت از روی ترس” ذکر شده است، به نوعی از عبادت اشاره دارد که انگیزه آن ترس از عذاب الهی و پیامدهای منفی اعمال نادرست است. این نوع عبادت ویژگی‌ها و معانی خاصی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنم:

عبادت از روی ترس (عبادت بندگان):

انگیزه:این نوع عبادت به خاطر ترس از عذاب الهی و پیامدهای گناهان انجام می‌شود. فرد به دلیل احساس خطر از مجازات و عذاب در دنیا یا آخرت به عبادت و انجام فرایض دینی می‌پردازد.

کیفیت عبادت: در این حالت، فرد ممکن است در انجام عبادات خود جدی و متعهد باشد، اما انگیزه اصلی او ترس است، نه عشق یا شکرگزاری. در نتیجه، عبادت او ممکن است به نوعی از احساس فشار و اضطراب مرتبط باشد و بیشتر به عنوان یک وظیفه و نه یک عمل روحانی و عاشقانه تلقی شود.

محدودیت‌ها:

عبادت از روی ترس ممکن است به نوعی احساس نارضایتی و بی‌اعتمادی به خداوند منجر شود. فرد ممکن است در پی جلب رضایت خدا به خاطر ترس از عذاب باشد، نه به خاطر عشق به او و تمایل به نزدیک شدن به او.

مقایسه با دیگر انواع عبادت:

در مقایسه با عبادت از روی رغبت (عبادت بازرگانان) که به دنبال کسب پاداش است، عبادت از روی ترس بیشتر بر اساس احساس خطر و اضطراب است. همچنین، بر خلاف عبادت از روی شکرگزاری (عبادت آزادگان)، این نوع عبادت خلوص و عمق معنوی کمتری دارد.

3- شکر (قدردانی و سپاسگزاری)

در اینجا، مفهوم “عبادت احرار” یا “عبادت آزادگان” به صورت خاصی بیان شده است که به ویژگی‌های خاصی از عبادت اشاره دارد:

عبادت احرار:

انگیزه:

عبادت احرار به خاطر شکرگزاری و قدردانی از نعمت‌های خداوند انجام می‌شود. این نوع عبادت ناشی از عشق، محبت و رضایت قلبی به خداوند است و نه به خاطر ترس از عذاب یا رغبت به پاداش.

کیفیت عبادت:

در این حالت، فرد با آزادی کامل و با دل و جان به عبادت می‌پردازد. عبادت او نه به عنوان یک وظیفه، بلکه به عنوان یک عمل محبت‌آمیز و روحانی تلقی می‌شود. این عبادت عمیق‌تر و معنادارتر از دیگر انواع عبادت است، زیرا بر پایه? ارتباط واقعی و عاشقانه با خداوند بنا شده است.

ویژگی‌های آزادگان:

احرار به معنای کسانی هستند که از قید و بندهای دنیا آزادند و به رهایی معنوی دست یافته‌اند. آن‌ها در عبادت خود به دنبال حقیقت و معنای عمیق‌تر زندگی هستند و به همین دلیل، عبادت آن‌ها از خلوص و عمق بیشتری برخوردار است.

تفاوت با دیگر انواع عبادت:

بر خلاف عبادت بازرگانان که به دنبال منافع مادی و پاداش است و عبادت بندگان که ناشی از ترس است، عبادت احرار به دلیل عشق و شکرگزاری به خداوند انجام می‌شود. این نوع عبادت نشان‌دهنده رشد معنوی و نزدیک شدن به خداوند به عنوان یک هدف والاتر است.

نتیجه‌گیری:

1- در واقع، امام علی (ع) در این حکمت به ما یادآوری می‌کند که عبادت نباید صرفاً به عنوان وسیله‌ای برای دستیابی به منافع مادی یا بخاطر پاداش باشد بلکه باید از روی عشق و شکرگزاری به خداوند باشد این نکته اهمیت بالای نیت و انگیزه در عبادت را نشان می‌دهد و تأکید می‌کند که بهترین نوع عبادت، عبادتی است که از درون و با عشق به خداوند سرچشمه می‌گیرد.

2- همچنین امام علی (ع) در این حکمت به ما یادآوری می‌کند که عبادت صرفا نباید از روی ترس باشد بلکه باید از عشق و محبت به خداوند ناشی شود. در واقع، او تأکید می‌کند که بالاترین نوع عبادت، عبادتی است که از روی شکرگزاری و عشق به خداوند انجام می‌شود. این مفهوم به ما کمک می‌کند تا نیت و انگیزه‌های خود را در عباداتمان بررسی کنیم و به دنبال رشد معنوی و ارتباط عمیق‌تری با خداوند باشیم.

3- به طور کلی، “عبادت احرار” به ما یادآوری می‌کند که بالاترین و بهترین نوع عبادت، عبادتی است که از روی محبت و شکرگزاری به خداوند انجام می‌شود. این نوع عبادت نه تنها به ما کمک می‌کند تا ارتباط عمیق‌تری با خدا برقرار کنیم، بلکه به عنوان یک نشانه از آزادی معنوی و رشد در زندگی دینی ما نیز محسوب می‌شود. امام علی (ع) در این حکمت بر اهمیت نیت و انگیزه در عبادت تأکید می‌کند و ما را به سمت عبادتی عمیق‌تر و معناگرا هدایت می‌کند.